De PvdA pleit begin oktober voor een vierdaagse werkweek. Het is volgens de sociaaldemocraten hét middel om werk en privé beter te combineren en direct de beschikbare banen beter te verdelen. Maar is dat wel zo? En is zo’n verdeling wel nodig? Vacatures.nl inventariseert of de tijd rijp is voor een werkweek van vier dagen – en of er alternatieven zijn.




PvdA-Kamerlid Martijn van Dam vindt dat het hoog tijd is voor een vierdaagse werkweek, die ervoor moet zorgen dat Nederlanders meer vrije tijd hebben. Vooral jonge ouders hebben daar volgens Van Dam ernstig behoefte aan: “Veel jonge moeders krijgen een burn-out. Zij werken en doen alle andere dingen die onze moeders zonder werk vroeger ook deden, omdat hun mannen fulltime werken,” stelt het Kamerlid in het AD. Hij stelt een standaardwerkweek voor van vier dagen van negen uur, zodat gezinnen de zorg voor hun kinderen beter kunnen verdelen. Overigens wil Van Dam de vierdaagse werkweek niet verplicht stellen: wie vijf dagen wil werken, kan dit gewoon doen. Waar het de PvdA om gaat is een cultuuromslag, waarbij het – vooral voor mannen – niet gek wordt gevonden om uren in te leveren.

Het is niet de eerste keer dat er in de Nederlandse politiek stemmen opgaan voor een verkorting van de werkweek. In 2009 stelt Mariëtte Hamer, eveneens van de PvdA, de vierdaagse werkweek voor om banenverlies tegen te gaan. Veel bijval krijgt ze hiervoor niet en het plan verdwijnt weer in de koelkast. En in februari 2014 is het GroenLinks-voorman Bram van Ojik die de werkweek van 32 uur propageert, als onderdeel van zijn plan ‘Werk eerlijk delen’. Anno 2015 is de 36- of 40-urige werkweek echter nog altijd de norm. Gaan de nieuwe PvdA-plannen daar verandering in brengen?


Wie kijkt naar de harde feiten, ziet voor Nederland niet direct aanleiding om korter te gaan werken. Op basis van OESO-cijfers (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) is Nederland de parttime-kampioen van Europa. Ruim 38% van de werkende Nederlanders heeft een deeltijdcontract. Nummer twee Groot-Brittannië volgt op gepaste afstand (24,1%), net als Ierland (23,4%) en Duitsland (22,3%).



Ook het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek), dat een iets ruimere definitie van parttime hanteert dan de OESO, heeft Nederland bovenaan staan. Volgens de CBS-definitie werkt de helft van de Nederlanders in deeltijd. De concurrentie, aangevoerd door Duitsland, Oostenrijk en Groot-Brittannië, komt niet verder dan een kwart.

Daarnaast blijken wij Nederlanders in de relatief weinig uren die we werken, behoorlijk productief vergeleken met de rest van Europa. Uit cijfers van Eurostat komt naar voren dat we jaarlijks zo ongeveer de minste uren maken (alleen in Duitsland werkt men minder), terwijl we wat betreft de arbeidsproductiviteit boven het Europese gemiddelde zitten. Het is opvallend dat juist in het land waar men relatief weinig uren maakt - en in deze uren ook nog eens opvallend productief is - de roep om een kortere werkweek steeds luider wordt.





En zelfs al zou er behoefte zijn aan een kortere werkweek – bij een bredere groep dan alleen de jonge ouders uit Van Dams verhaal – dan is het nog maar de vraag of vier dagen werken het antwoord is. De meeste Nederlandse partijen, de VVD voorop, voelen er namelijk weinig voor om het aantal arbeidsuren van bovenaf op te leggen. Het is meteen de voornaamste reden waarom het voorstel van Mariëtte Hamer in 2009 wordt weggehoond. De kritiek komt onder anderen van premier Rutte, op dat moment VVD-fractievoorzitter: “Als bedrijven het er in specifieke gevallen zelf over eens worden met hun werknemers, prima. Maar leg zoiets nooit collectief van bovenaf op.” CDA-Kamerlid Eddy van Hijum laat zich in vergelijkbare bewoordingen uit over het plan: “Het juiste antwoord op de economische malaise vindt elk bedrijf voor zich.”

Een ander nadeel van een kortere werkweek: niet in elke sector is het haalbaar is om langer dan acht uur te werken. Neem bijvoorbeeld de zorg: onderzoek van Tilburg University toont aan dat een werkweek van viermaal negen uur onder verplegenden en verzorgenden leidt tot mindere prestaties en een verslechterde gezondheid. Edith Josten, die promoveerde op de ‘gecomprimeerde werkweek’ van vier dagen, concludeert: “Verplegenden en verzorgenden die verplicht waren 9-uursdiensten te draaien, waren duidelijk vermoeider en hadden duidelijk meer gezondheidsklachten dan hun collega's die 8-uursdiensten draaiden. Hun prestaties waren iets minder. Tevens werkten zij vaker langzamer vanwege vermoeidheid en lasten ze vaker een korte pauze in omdat ze moe waren.”

Dat een vierdaagse werkweek geen tovermiddel is, ondervindt Frankrijk al enkele jaren geleden. De socialistische premier Jospin voert in 1998 de 35-urige werkweek in, verdeeld over vier dagen, om hiermee meer mensen aan een baan te helpen. Hoewel dit inderdaad lukt (er komen duizenden banen bij) besluit president Sarkozy in 2008 de maatregel terug te draaien. De 35-urige werkweek kost Frankrijk miljarden aan subsidie en bovendien, zo stelt Sarkozy, bedreigt deze de internationale concurrentiepositie van Franse bedrijven.

Ook in Nederland worden er vraagtekens gezet bij de betaalbaarheid van de gecomprimeerde werkweek. Van Dam stelt voor om werkgevers en werknemers afspraken te laten maken in de cao, zodat iedereen een ‘fatsoenlijk loon’ kan verdienen in 36 uur. “Dat brengt kosten met zich mee voor werkgevers,” beaamt Van Dam. “De overheid kan met belastingmaatregelen wel helpen door mensen netto meer te laten overhouden en werkgevers minder kosten te laten betalen." De grote vraag is of werkgevers hier echt op zitten te wachten. Een woordvoerder van MKB-Nederland en werkgeversorganisatie VNO-NCW laat in NRC Q weten dat de meeste werkgevers niet warmlopen voor het idee: “Er is in Nederland een wettelijk recht op deeltijdwerk. Iedereen die nu minder wil werken, kan dat op de werkvloer bespreken. Dit zou bovendien betekenen dat we als economie een groot stuk productiviteit inleveren.”


Een betere werk-privébalans, dat is de voornaamste drijfveer van de plannen van PvdA’er Martijn van Dam. “Bijna niemand wil alleen maar werken en verder nergens tijd voor hebben,” licht hij toe in het AD. “Het is een ratrace waar je niet uitkomt. Daarom moet vier dagen werken normaal worden, zodat je een dag overhoudt voor andere belangrijke zaken.” Onder die belangrijke zaken rekent Van Dam vooral familie en vrienden.

Los van de balans tussen werk en familie draagt een vierdaagse werkweek op nog twee manieren bij aan het levensgeluk van werknemers. Dat stelt David Spencer, professor economie aan de Leeds University Business School: “Het werk wordt op deze manier eerlijker over de bevolking verdeeld. Wanneer het gemiddeld aantal uren per werknemer daalt, kunnen mensen die nu te veel werken het rustiger aan doen, waarmee er meer uren overblijven voor de mensen die nu geen werk hebben.” Het is dezelfde boodschap die Van Ojik in 2014 aan de man brengt: het werk moet eerlijker verdeeld worden. Of zoals Spencer het formuleert: “De diepere vraag is: moeten we een samenleving tolereren waarin er voor de één volop werk is en voor de ander helemaal niets?”

De herverdeling van arbeid komt niet alleen vanuit principieel oogpunt goed uit, maar kon weleens broodnodig zijn met het oog op de toekomst. Dat administratief personeel door automatisering in de problemen zal komen , mag inmiddels al geen verrassing meer heten. Meer en meer wetenschappers waarschuwen echter dat de robotisering zich niet beperkt tot administratieve beroepen. Ook accountants, ingenieurs, beurshandelaren en advocaten moeten zich zorgen gaan maken, verwacht Erik Brynjolfsson, die werkzaam is bij het MIT Center for Digital Business in de Verenigde Staten. Binnen niet al te lange tijd zullen robots naar verwachting een aanzienlijk deel van de banen overnemen. Met een kortere werkweek kunnen meer mensen hun baan behouden.

Tot slot zijn er de gezondheidsrisico’s die samenhangen met een te lange werkweek. Uit onderzoek van samenwerkende Noord-Europese universiteiten, gepubliceerd door het Britse medische tijdschrift The Lancet, blijkt dat een langere werkweek samenhangt met een verhoogd risico (+33%) op een hartinfarct en een beroerte. Wie regelmatig overwerkt, heeft bovendien 13% meer kans op coronaire hartziekten, oftewel aandoeningen in de kransslagaders. Let wel: het gaat hier om mensen die 55 uur of meer werken, ten opzichte van mensen met een standaardwerkweek. Of een vierdaagse werkweek minder risicovol is dan een vijfdaagse, kan op basis van dit onderzoek niet worden bepaald. Toch waarschuwen de onderzoekers dat er meer aandacht nodig is voor de risicofactoren voor hart- en vaatziekten bij mensen die lang werken.


Het idee achter de vierdaagse werkweek is aardig, maar een echte oplossing (bijvoorbeeld voor de gezondheidsrisico’s van overwerken) brengen vier dagen van negen uur waarschijnlijk niet. In die zin zou een werkweek van vijf keer zes uur uitkomst bieden, zo stelt Peter de Waard, redacteur economie, in de Volkskrant. “Een kortere werkdag bevordert de productiviteit meer. Daarnaast vermindert het de behoefte aan kinderopvang, waardoor mannen en vrouwen beter in staat zijn allebei te werken.”

Bovendien sluit een 6-urige werkdag beter aan op onze biologische klok, zo stelt slaapwetenschapper Paul Kelley onlangs. Kelley, verbonden aan de universiteit van Oxford, noemt werken van negen tot vijf een ‘vorm van marteling’. Mensen zouden pas vanaf tien uur ’s ochtends moeten beginnen met werken.

In Zweden is de verkorte werkweek al langer populair. Verschillende gemeenten, waaronder Göteborg, experimenteren in 2014 met de 6-urige werkdag, waarbij ambtenaren dertig uur per week werken voor een fulltime salaris. En een verzorgingstehuis in dezelfde stad behaalt positieve resultaten met een werkdag van zes uur: de medewerkers zijn energieker, alerter en tevredener. Dit laatste vooral doordat ze meer tijd overhouden voor het familieleven.

Ook Filimundus, een bedrijf in Stockholm dat apps ontwikkelt, heeft goede ervaringen met de 30-urige werkweek. Volgens CEO Linus Feldt is een werkdag van acht uur lang niet zo efficiënt als veel mensen denken. “Het is een fikse uitdaging om acht uur per dag geconcentreerd te werken. Om het aan te kunnen, nemen we korte pauzes tussendoor. Tegelijkertijd komen we tijd tekort in ons privéleven.” Met de nieuwe werktijden slaat Filimundus twee vliegen in één klap: geconcentreerde werknemers die zich ook nog eens gelukkiger voelen.

Bij de Toyota-servicecentra in Göteborg is een werkdag van zes uur al dertien jaar de gewoonte. En met succes: de winst is sinds 2002 met een kwart gestegen. Het is een win-win-situatie, stelt managing director Martin Banck: “Mensen hebben een korte reistijd, de machines worden efficiënter gebruikt en de investeringskosten zijn omlaag gegaan. Iedereen is er blij mee.” Bijkomend voordeel: het aantrekken van enthousiaste nieuwelingen is een stuk makkelijker geworden.

***
Bronnen:

Crouch, D. ‘Efficiency up, turnover down: Sweden experiments with six-hour working day’. The Guardian, 2015

Jongejan, D & Hoedeman, J. ‘Vierdaagse werkweek: PvdA pleit voor meer vrije tijd’. AD, 2015

Josten, E.J.C. ‘The effects of extended workdays’. Assen: Van Gorcum, 2002

Kaaden, A. van der. ‘Werk jij straks nog maar vier dagen?’. NRC Q, 2015

Kemenade, L. van. 'Vierdaagse werkweek PvdA is een beetje lachwekkend'. Elsevier, 2009

Redactie economie NRC Handelsblad. ‘Frankrijk maakt einde aan 35-urige werkweek’. NRC Handelsblad, 2008

Redactie AD. ‘Slaapexpert: Werken van 9 tot 5 is vorm van marteling’. AD, 2015

Spencer, D. ‘The case for working less’. The Conversation, 2014

Kivimäki, M., Jokela, M., Nyberg, S.T., Singh-Manoux, A., Fransson, E.I., Alfredsson, L., ... ‘Long working hours and risk of coronary heart disease and stroke: a systematic review and meta-analysis of published and unpublished data for 603 838 individuals’. The Lancet, 2015

Waard, P. de. ‘Is 5 x 6 uur werken niet beter dan 4 x 8 uur’. de Volkskrant, 2015


CBS (2014): http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/arbeid-sociale-zekerheid/publicaties/artikelen/archief/2014/2014-eu-meetlat-deeltijd-art.htm. Geraadpleegd op 19 oktober 2015

Eurostat (2015): http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/File:Real